E
C
H
A
Hoe herken je het? Wat zegt de wetenschap erover? Welke karakteristieken benoemen hoogbegaafden zelf? Hoe praat je erover met anderen? Waar ontmoet je gelijkgestemden? Allemaal vragen die hoogbegaafden zich stellen in hun eigen zoekproces.
Aangezien maar weinig volwassenen getest of geïdentificeerd zijn als hoogbegaafd in hun jeugd, weten zij vaak niet, of pas in een latere fase van hun leven, dat hun eigenschappen gerelateerd kunnen zijn aan hoogbegaafdheid. Velen omarmen hun ‘zijn’ in al zijn facetten, vinden hun weg, en weten hun kwaliteiten in te zetten; anderen ontkennen of maskeren hun vaardigheden om zich te conformeren aan de omgeving (Fiedler, 2005, 2012; Nauta & Van de Ven, 2017; Silverman, 2013). In onderzoeken en publicaties wordt een hoge intelligentie overwegend gezien als een positieve factor qua toekomstperspectief en mentale gezondheid (Warne, 2020; Williams et al., 2023).
Een geïntegreerd en breed geaccepteerd begrip van wat hoogbegaafdheid betekent of hoe het zich manifesteert bij volwassenen ontbreekt. Studies met betrekking tot hoogbegaafde volwassenen bevatten vaak onduidelijke definiëringen, kleine onderzoeksgroepen, geen controlegroepen, gebruiken dezelfde databanken of zijn gebaseerd op anekdotische ervaringen in plaats van empirische observaties (Rinn & Bishop, 2015). Een aantal studies naar individuele verschillen gebruiken niet de term ‘hoogbegaafd’ maar ‘getalenteerd’ en kijken uitsluitend naar IQ-scores. Weer andere studies gebruiken de termen ’eminent’ of ‘succesvol’ (high-achieving) en koppelen hoogbegaafdheid daarmee aan bereikte prestaties. Binnen de maatschappij wordt hoogbegaafdheid bij volwassenen over het algemeen erkend op basis van zichtbare prestaties of ‘producten’; het gaat dan in wezen om een externe focus (Jacobsen, 1999; Prober, 2016; Silverman, 2013; Tolan,1994).
De gerenommeerde Amerikaanse psycholoog Robert Sternberg (2005) verklaart middels zijn theorie Wisdom Intelligence Creativity Synthesized (WICS) dat presteren op zich niet voldoende is. In zijn visie definiëren prestaties in combinatie met leiderschapskwaliteiten hoogbegaafdheid. Leiders gebruiken creativiteit om nieuwe ideeën te genereren, intelligentie om deze te analyseren en te implementeren, en wijsheid om te overwegen hoe hun ideeën individuen en de wereld beïnvloeden.
E
C
H
A
Een breed gedragen gedachte is dat hoogbegaafdheid zowel gerelateerd is aan persoonlijkheid als aan intellectueel functioneren. Een aantal veelgeciteerde studies beschrijven kenmerken van hoogbegaafde volwassenen aan de hand van anekdotische ervaringen en observaties. Het is goed om te weten dat sommige veelgehoorde karakteristieken, zoals bijvoorbeeld hoogsensitiviteit en perfectionisme, niet in alle studies (even sterk) naar voren komen.
Psycholoog Deirdre Lovecky (1986) benoemt vijf kenmerken die volgens haar centrale karakteristieken van hoogbegaafde volwassenen lijken:
> Divergentie: creatief; innovatief; out-of-the-box-denken.
> Prikkelbaarheid: verhoogde reactie op stimuli; energiek.
> Sensitiviteit: gevoeligheid; inlevingsvermogen; rechtvaardigheidsgevoel.
> Perceptie: waarnemingsvermogen; doorzien van zowel de kern als de verschillende lagen in situaties, zichzelf of hun medemens; herkenning van en noodzaak voor echtheid en waarheid.
> Doelgerichtheid: intrinsieke motivatie; innerlijke kracht gericht op zelfactualisatie.
Inherent aan deze kenmerken is dat hoogbegaafde volwassenen vaak hoge verwachtingen van zichzelf en anderen hebben.
Annemarie Roeper (1991), eveneens een pionier op het gebied van hoogbegaafdheid, baseert zich op observaties bij het bespreken van een lijst met 24 persoonlijkheidskenmerken die veelal samenhangen met een innerlijk gedreven behoefte aan hoge standaarden.
Stephanie Tolan (1994) benoemt een aantal vergelijkbare kenmerken als Lovecky en Roeper: emotionele intensiteit (een kenmerk dat bij een deel van de mensen onderdrukt wordt vanwege negatieve culturele associaties met gevoeligheid), morele sensitiviteit, een sterk rechtvaardigheidsgevoel en sociale ervaringen die sterk afhangen van het vinden van gelijkgestemden.
E
C
H
A
Hoogbegaafdheid volgens het Delphi-model
Het vinden van passende taal om met anderen te praten, zonder direct de term hoogbegaafdheid te hoeven gebruiken, kan soms lastig zijn. Het Delphi-model Hoogbegaafdheid (Kooijman-Van Thiel, 2008) kan hierbij uitkomst bieden, en een hulpmiddel zijn voor alle leeftijdsgroepen van jong tot oud. Het model is opgebouwd uit woorden die je kunt gebruiken om te beschrijven hoe hoogbegaafdheid er bij jou uitziet om daarmee een ander inzicht te geven in wat het voor jou persoonlijk betekent. Dit model gaat niet uit van prestaties, maar van de innerlijke beleving en bestaat uit zes elementen met daaraan verbonden kenschetsen: ‘zijn’ (autonoom), ‘denken’ (hoogintelligent), ‘voelen’ (rijkgeschakeerd), ‘willen’ (gedreven en nieuwsgierig), ‘doen’ (scheppingsgericht) en ‘waarnemen’ (hoogsensitief).
Een hoogbegaafde volgens het Delphi-model is “een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.” Meer informatie en uitleg is te vinden op de website van het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV).
E
C
H
A
© 2025 Beroepsvereniging ECHA Netwerk Nederland. All rights reserved.